قرارداد هوشمند چیست؟

این روزها تقریبا در هر خبر یا مقاله‌ای که در مورد ارز‌های دیجیتال می‌خوانیم اسمی از قراردادهای هوشمند برده می‌شود. فرقی هم نمی‌کند که خودمان یک معامله‌گر ارز دیجیتال باشیم یا کسی که تنها از روی کنجکاوی مطالب دنیای رمزگذاری و «کریپتوکارنسی‌ها» (Cryptocurrency) را دنبال می‌کند، مطمئنا حداقل یک بار نام قرارداد هوشمند به گوش‌مان خورده است.

در این مقاله همه‌ی بحث‌های مربوط به این قراردادهای هوشمند را با بیانی ساده و با مثال توضیح خواهیم داد؛ به گونه‌ای که در پایان، دیگر بعد از شنیدن اسم قرارداد هوشمند در مقالات و اخبار ذهن‌تان درگیر نخواهد شد. زیرا به‌خوبی می‌دانید که منظور آن‌ها چیست.

ابتدا قرارداد هوشمند را تعریف می‌کنیم و به روش کار آن می‌پردازیم. سپس به کاربردهای آن و فرصت‌های بی‌شماری که به وجود می‌آورد، اشاره می‌کنیم و به بیان مزایا و معایبش می‌پردازیم. در آخر هم به فاکتورهای مورد نیاز قراردادهای هوشمند اشاره‌ای خواهیم کرد. با ما همراه باشید.

قرارداد هوشمند

منظور از «قرارداد هوشمند» (Smart contract) برنامه‌ کامپیوتری و یا پروتکلی است که به صورت اتوماتیک و بدون نیاز به یک واسطه، یک قرارداد را با توجه به جزئیات آن اجرا می‌کند.

برای درک بهتر این مسئله بیایید با یک مثال شروع کنیم. فرض کنید می‌خواهید خانه‌ی کسی را از او بخرید؛ از آنجایی که مبلغ مورد معامله بسیار بالاست، نمی‌شود به‌صورت مستقیم با صاحب خانه معامله کرد. دلیلش هم این است که احتمال هرگونه کلاهبرداری وجود دارد و علاوه بر آن باید طرفین خودشان کارها و کاغذبازی‌های حقوقی مربوط را انجام دهند.

برای حل این مشکل، امروزه از بنگاه‌های مشاور املاک کمک گرفته می‌شود که نقش شخص ثالث را بازی کرده و تقریبا مشکلات اشاره‌ شده را حل می‌کنند. مشاورین املاک نه تنها کارهای اداری و حقوقی معامله را انجام می‌دهند، بلکه به عنوان یک فرد مورد اعتماد هر دو طرف هم شناخته می‌شوند؛ یعنی خریدار پول خود و مالک هم کلید خانه را تحویل مشاور املاک می‌دهد. بدین ترتیب، هر دو طرف مطمئن هستند که دریافتی و پرداختی خود را صد در صد تحویل می‌گیرند.

اما خود این راه‌کار مشکل بزرگی دارد. بخش قابل‌توجهی از مبلغ معامله باید به عنوان کمیسیون به مشاور املاک پرداخت شود که این رقم در معامله‌های بزرگ زیاد است. اینجاست که قراردادهای هوشمند برای رفع این مشکل وارد بازی می‌شوند تا علاوه بر حذف کاغذبازی‌ها، نقش شخص ثالث معتمد را نیز بازی کنند و در عوض هیچ پولی هم به عنوان کمیسیون نیاز نداشته باشند.

ما در بحث معاملات ارز دیجیتال هم از قرارداد هوشمند ارز دیجیتال کمک می‌گیریم. اما اصلا تعریف قرارداد هوشمند چیست؟ روش کار آن چگونه است؟ در بخش بعدی به سوال‌های شما پاسخ می‌دهیم.

قرارداد هوشمند چگونه کار می‌کند؟

اگر بخواهیم ساده بگوییم؛ یک قرارداد هوشمند قراردادی است که مفاد قرارداد آن، یعنی چیزهایی که طرفین روی آن با هم توافق کرده‌اند، مستقیما کدنویسی می‌شود. این کد در صورتی که شرایط برقرار شود خود به خود اجرا شده و قرارداد انجام می‌گیرد. این کدها در شبکه‌ی توزیع‌شده‌ و غیرمتمرکز یعنی «بلاک چین» (Block chain) قرار دارند و برای همین تراکنش‌های صورت‌گرفته قابل ردیابی و غیرقابل‌برگشت هستند.

اولین بار در سال ۱۹۹۴ شخصی به نام «نیک سابو» (Nick Szabo) به قراردادهای هوشمند اشاره کرد. او در سال ۱۹۹۸، ده سال قبل از «بیت‌کوین» (Bitcoin)، ارز دیجیتالی با نام «بیت گلد» (Bit Gold) ساخته بود. حتی عاشقان تئوری توطئه ادعا می‌کنند «ساتوشی ناکاموتو» (Satoshi Nakamoto)، خالق ناشناس بیت کوین، همان سابو است که البته او خودش این ادعا را انکار می‌کند.

اما، روش کار قراردادهای هوشمند چگونه است؟ ساده‌ترین جواب این است که یک دستگاه فروش خودکار را در نظر بگیرید. شما سکه را داخل این دستگاه‌ها وارد می‌کنید و در عوض دستگاه به شما یک لیوان نوشیدنی یا یک خوراکی تحویل می‌دهد. قرارداد هوشمند هم این‌گونه است؛ شما ارز دیجیتال تعیین‌شده در قرارداد را پرداخت می‌کنید و در عوض کالا یا خدمت تعریف‌شده در همان قرارداد را دریافت می‌کنید. مانند حق مالکیت خانه، گواهینامه‌ی رانندگی یا هر چیز دیگری. تمام قوانین و مجازات معامله نه تنها در قرارداد ثبت شده‌اند. بلکه توسط آن تضمین هم می‌شوند.

کاربرد قرارداد هوشمند

قراردادهای هوشمند می‌توانند کاربردهای بسیاری داشته باشند. اولین مورد همین جایگزینی مشاوران املاک بود. با استفاده از قراردادهای هوشمند می‌توان ایرادات وارده به مسئله‌ی خریدوفروش ملک را رفع کرد. علاوه بر این از قراردادهای هوشمند می‌توان در حوزه‌هایی مثل بیمه، تراکنش‌های همتا به همتا (Peer-to-peer)، توسعه‌ی محصول، رای‌گیری‌های انتخاباتی، تجارت‌های آسان و بی‌دردسر، لجستیک، سهام‌داری، مدیریت زنجیره‌ی تامین، وام مسکن و امور پزشکی استفاده کرد.

از بین همه‌ی این کاربردها که تنها مثال کوچکی از پتانسیل این فناوری بودند، در ادامه به توضیح بیشتر کاربرد قراردادهای هوشمند برای بهبود پروسه‌ی رای‌گیری، لجستیک و تجارت آسان می‌پردازیم. باید به این نکته توجه داشت که بلاک چین و فناوری‌هایی که بر اساس آن پیاده‌سازی می‌شوند روز به روز شاهد نوآوری‌های جدیدی هستند و بلاک چینی که روزی تنها فلسفه‌ی وجودی آن ارز دیجیتال بیت کوین بود، به چه خلاقیت‌ها و پیشرفت‌هایی رسیده است. از این رو، ممکن است در آینده شاهد کاربردهایی از قراردادهای هوشمند باشیم که امروزه به ذهن کسی نمی‌رسد.

رای‌گیری

معمولا پس از برگزاری هر همه‌پرسی در هر کشوری، تقلب‌های انتخاباتی پیش می‌آید. درست است که برای حفظ سلامت انتخابات و جلوگیری از تقلب از رایانه‌های گران‌ قیمت استفاده می‌شود؛ با این وجود، متقلب‌ها راهی برای تقلب پیدا می‌کنند.

قراردادهای هوشمند با کمترین هزینه و به‌سادگی می‌توانند این مشکل را حل کنند. از این قراردادها می‌توان برای تایید هویت اشخاص و ثبت رای آن‌ها استفاده کرد. از آنجایی که بلاک‌های ذخیره‌شده در بلاک چین را نمی‌توان تغییر داد، می‌توان مطمئن شد که هیچ تقلبی در انتخابات صورت نگرفته است.

این راه‌حل زمانی اهمیت پیدا می‌کند که به شرایط کرونایی فعلی توجه کنیم. در چنین موقعیتی که تجمع افراد برای رای دادن در محل‌های رای‌گیری می‌تواند خطرآفرین باشد؛ استفاده از قرارداد هوشمند بر بستر بلاک چین نه‌تنها می‌تواند باعث قطع زنجیره‌ی آلودگی به کرونا شود، بلکه عدم تقلب در آن را هم تضمین می‌کند.

لجستیک

لجستیک، که در زبان فارسی معادل «آماد» را برای آن برگزیده‌اند، به معنای مدیریت انتقال اطلاعات کالا یا منابع مشابه دیگر از نقطه‌ی شروع تا نقطه‌ی پایان است.

قراردادهای هوشمند باعث خواهند شد که بسیاری از پروسه‌های صنعت لجستیک سهولت پیدا کرده و امنیت‌شان نیز بالا برود. از جمله‌ی این پروسه‌ها می‌توان به بندهای مورد توافق، مبارزه با فساد، بایگانی سوابق، پرداختی‌ها، جریان مالی و غیره اشاره کرد. همچنین، استفاده از قراردادهای هوشمند به‌جای قراردادهای سنتی باعث صرفه‌جویی در مصرف ارز می‌شود. زیرا همانند مثالی که در مورد مشاورین املاک زدیم، در اینجا نیز نیاز به شخص ثالث معتمد را از بین می‌برد.

در حال حاضر، در صنعت لجستیک از شبکه‌های بلاک چین‌ بهره‌برداری می‌شود. بلاک چین «شیپ چین» (ShipChain) یکی از این بلاک چین‌هایی‌ست که به‌صورت اختصاصی برای شرکت‌های لجستیک و حمل‌ونقل طراحی شده است. به کمک این بلاک چین که از قراردادهای هوشمند هم پشتیبانی می‌کند، می‌توان کالاهای ارسالی را از زمان خروج از انبار تا رسیدن به مقصد ردیابی کرد.

تجارت آسان

خرید، فروش و تجارت نیز در حالت کلی به‌شدت از مزایای قراردادهای هوشمند سود خواهند برد. اخیرا شرکت «سانتاندر اینوونچرز» (Santander Innoventures) اعلام کرد که فناوری بلاک چین باعث خواهد شد تا سال ۲۰۲۲ همه ساله، مبلغی به ارزش ۲۰ میلیارد دلار صرفه‌جویی شود.

چنین رقم شگرفی به لطف استفاده از قراردادهای هوشمند در بلاک چین ممکن خواهد شد. زیرا این قراردادهای هوشمند با خودکار کردن روندهای کاری که در حال حاضر نیازمند استفاده از کارمندان و کارگران زیادی است، باعث کاهش بودجه‌ی مورد نیاز و صرفه‌جویی مالی خواهد شد.

قراردادهای هوشمند نه تنها باعث کاهش هزینه‌ها در هر تجارتی می‌شوند، بلکه ساعات کاری کارکنان شرکت‌ها را نیز کمتر می‌کنند. علاوه بر این، موجب به حداقل رسیدن خطاهای انسانی و زمان مورد نیاز برای انجام معاملات نیز می‌شوند. دلیل آن هم بسیار ساده است؛ دیگر لازم نیست منتظر باشیم شخص حقیقی منتسب به شرکت کارهای ما را به‌صورت دستی مشاهده کرده و تایید یا رد کند. همه‌چیز به‌صورت خودکار و براساس قوانین تعیین‌شده در قرارداد هوشمند انجام خواهد شد.

مزایا و معایب قرارداد هوشمند

مانند هر نوآوری دیگری که در طول تاریخ شاهد آن بودیم، قراردادهای هوشمند هم مزایا و معایب خود را دارند؛ یعنی همزمان که شرکت‌ها و افراد می‌توانند از ویژگی‌های مثبت آن سود ببرند ممکن است به‌خاطر خطرات و ضعف‌های احتمالی‌ آن نیز ضرر ببینند.

البته این نیز به شرکت‌ها و صنایع بستگی دارد؛ که با شناخت معایب احتمالی این فناوری، با استفاده از نیروهای کاربلد فعال در حوزه‌ی ارزهای دیجیتال و بلاک چین، این معایب را پیش‌بینی کرده و اقدام به رفع آن کنند.

تا به اینجای مقاله، بیشتر در مورد مزیت‌های قراردادهای هوشمند صحبت کردیم و در ادامه نیز با جزئیات بیشتری به آن‌ها خواهیم پرداخت. اما، اگر بخواهیم مثالی هم از معایب قراردادهای هوشمند بزنیم می‌توان به وضعیت قانونی آن اشاره کرد. در بسیاری از کشورها هنوز قوانینی برای استفاده از این قراردادها وجود ندارد و همین مسئله ممکن است باعث بروز مشکلاتی شود که در ادامه بعد از اشاره به مزایا، به آن خواهیم پرداخت.

مزایای قرارداد هوشمند

گفتیم که با جایگزینی قراردادهای هوشمند به جای قراردادهای سنتی چندین مزیت خواهیم داشت؛ اول اینکه همه‌ی توافق‌های طرفین و مفاد قرارداد به‌صورت مستقیم در کد نوشته می‌شود. به همین دلیل، در زمان اجرا طرفین به طور کامل مطمئن هستند که به دریافتی یا پرداختی خود می‌رسند. علاوه بر این، از آنجایی که قراردادهای هوشمند یک تکه کد هستند که در رایانه اجرا می‌شوند، دیگر نیازی به نفر سوم نیست که نقش فرد معتمد را بازی کند.

دیگر مزیتی که به آن اشاره کردیم صرفه‌جویی در هزینه‌ها بود. در مثال مربوط به خرید خانه گفتیم که با حذف واسطه‌ها که در اینجا همان مشاور املاک بود، دیگر نیازی نیست که مبلغی از معامله به نفر سوم برسد.

در ادامه بیشتر با سه مزیت اصلی قراردادهای هوشمند آشنا خواهیم شد. این سه مزیت اصلی؛ شامل امنیت، تنوع بالا و هزینه‌ی‌ به صرفه می‌شوند.

امنیت

اگر قراردادهای هوشمند به درستی کدنویسی شوند، نفوذ به آن سخت خواهد بود. علاوه بر این، محیط‌هایی که این قراردادها در آنجا نوشته می‌شوند با استفاده از الگوریتم‌های رمزنگاری بسیار پیچیده محافظت می‌شوند و این یعنی اسناد و مدارک و اطلاعات شما در جای امنی هستند که هیچ‌گونه خطری نشت اطلاعات شما را تهدید نخواهد کرد.

همچنین حذف شدن نفر سوم به عنوان عامل معتمد که هر دو طرف به آن اطمینان داشته باشند، باعث می‌شود که عامل اعتماد به کلی از این قراردادها حذف شود. دلیل این موضوع هم این است که طبیعت رایانه‌ای خودکار و بی‌طرف قراردادهای هوشمند در واقع جای اعتماد را پر می‌کند و دیگر نیازی هم به این عامل نیست.

مسئله‌ی دیگر نیز این است که هر دو طرف مطمئن هستند در لحظه‌ی اجرای قرارداد هوشمند به پول یا کالای خریداری‌شده‌ی خود می‌رسند. چون همان‌طور که گفتیم این قراردادها یک تکه کد هستند و همزمان با اجرای آن‌ها هر دو طرف به خواسته‌ی خود در یک لحظه می‌رسند.

تنوع بالا

همان‌طور که گفتیم یک قرارداد هوشمند در واقع یک برنامه یا قطعه کدی است که روی بلاک چین اجرا می‌شود. با اینکه بیت کوین سال‌هاست که از قراردادهای هوشمند پشتیبانی می‌کند ولی این «ویتالیک بوترین» (Vitalik Buterin)، خالق و هم‌بنیان‌گذار «اتریوم» (Ethereum) بود که ایده‌ی قراردادهای هوشمند را به شهرت رساند.

بلاک چین اتریوم امکانات و محیط بهتری را برای توسعه و پیاده‌سازی این قراردادها در اختیار افراد قرار داده بود و برای همین روز به روز شاهد قراردادهای هوشمند جدیدی در حوزه‌های مختلف بودیم. همین مسئله باعث شد از قراردادهای هوشمند در صنایع و کاربردهای مختلفی استفاده شود که از حوزه‌های قبلی کاملاً متفاوت بودند. این انعطاف‌پذیری امروزه تبدیل به یکی از بزرگترین نکات قوت قراردادهای هوشمند شده است.

قبلا هم اشاره کردیم که از قراردادهای هوشمند می‌توان در حوزه‌های مختلفی، از خریدوفروش املاک گرفته تا رای‌گیری‌های انتخاباتی، استفاده کرد و از مزایایی که به ارمغان می‌آورد، بهره برد.

هزینه به صرفه

به لطف قراردادهای هوشمند دیگر نیازی به دفاتر اسناد رسمی، مشاورین املاک و دیگر دلال‌ها و اشخاص ثالث که در معامله‌های سنتی به آن‌ها نیاز داریم، نیست. این یعنی هزینه‌هایی که معمولا برای بهره بردن از خدمات این اشخاص ثالث پرداخت می‌شد، حذف می‌شود.

اگر بخواهیم مثال دیگری بزنیم، فرض کنید شما می‌خواهید یک خودرو از شخصی بخرید. در حالت عادی برای رسمی کردن معامله هر دوی شما، یعنی هم خریدار و هم فروشنده، به نمایشگاه‌های خودرو می‌رفتید و مسئول نمایشگاه کارهای مربوطه را انجام می‌داد. اما مشکل اینجا بود که در عوض رقم قابل‌توجهی هم به عنوان کمیسیون باید به او پرداخت می‌کردید. استفاده از قراردادهای هوشمند این هزینه‌های اضافی را حذف می‌کند و تمام کارهای حقوقی مورد نیاز را نیز انجام می‌دهد.

به این ترتیب با استفاده از قراردادهای هوشمند در کلیه‌ی معامله‌های روزانه، خواهیم دید که بیش از آن چیزی که فکر می‌کردیم در هزینه‌های‌مان صرفه‌جویی می‌شود.

معایب قرارداد هوشمند

با تمام مزایایی که قراردادهای هوشمند در اختیار ما می‌گذارند، این قراردادها بی‌نقص هم نیستند. اگر کدهای نوشته‌شده در قرارداد مشکل داشته باشند چه می‌شود؟ دولت‌ها چگونه باید این قراردادها را قانون‌مند کنند؟ آیا می‌شود به تراکنش‌های این قراردادها مالیات تخصیص داد؟

این لیست مشکلات روز به روز بیشتر می‌شوند و مشکلات جدیدی که تا آن لحظه خود را نمایان نکرده بودند، پدید می‌آیند. اما کارشناسان این حوزه نیز بیکار ننشسته‌اند و در حال تلاش برای رفع این موانع و مشکلات هستند. با این وجود، همین مسئله که قراردادهای هوشمند نیز خودشان مشکلات مخصوص به خود را دارند باعث شده که بعضی از افراد از روی آوردن به آن‌ها، حداقل در زمان فعلی، خودداری کنند.

در ادامه به سه مورد از مهم‌ترین مشکلات قراردادهای هوشمند اشاره می‌کنیم که عبارت‌اند از عوامل انسانی، وضعیت قانونی و هزینه‌ی نگارش. تا حدودی به این موارد اشاره کردیم ولی بیایید با جزئیات بیشتری به آن‌ها نگاه کنیم.

عوامل انسانی

اشاره کردیم که قراردادهای هوشمند برنامه‌های کامپیوتری هستند که توافقات صورت‌گرفته در قالب کد در آن‌ها نوشته شده‌اند. اما، چه کسی این کدها را می‌نویسد؟ آیا می‌توان به او اعتماد کرد؟ یا حتی اگر بحث اعتماد را کنار بگذاریم، آیا واقعا تضمینی وجود دارد که این فرد ناخواسته اشتباهی در نوشتن کدها نکرده باشد؟

البته اگر بخواهیم چنین فکر کنیم؛ اشتباه در نوشتن مفاد قرارداد ممکن است در قراردادهای سنتی هم پیش بیاید. اما، از آنجایی که قراردادهای هوشمند غیرقابل برگشت هستند، اهمیت این موضوع بیشتر می‌شود. وقتی یک قرارداد هوشمند اجرایی شد در حالت کلی دیگر نمی‌توان آن را  اصلاح کرد. پس هنوز هم عوامل انسانی در قراردادهای ما حضور خواهند داشت و اشتباه احتمالی آن‌ها به ضرر ما تمام خواهد شد. به همین دلیل، عوامل انسانی در بحث قراردادهای هوشمند جزو مهم‌ترین معایب به‌شمار می‌روند.

البته با به کار‌گیری نیروهای خبره و باتجربه می‌توان این مشکل را به حداقل رساند.

وضعیت قانونی

از آنجایی که قراردادهای هوشمند فناوری جدیدی هستند، هنوز قوانین کامل و مورد تایید همگانی در مورد آن‌ها وجود ندارد. همین مسئله برای بیت کوین هم در اوایل شروع فعالیتش وجود داشت. اما، با گذشت زمان این مشکلات و موانع رفع شدند. انتظار می‌رود برای قراردادهای هوشمند هم چنین اتفاقی بیفتد.

اما، چه مشکلات حقوقی و قانونی سر راه قراردادهای هوشمند وجود دارد؟ بسیاری از قوانین فعلی مربوط به قراردادهای سنتی ممکن است در مورد قراردادهای هوشمند صدق نکنند. برای مثال، به دلیل اینکه در قراردادهای هوشمند، مفاد قرارداد به شکل کد نوشته می‌شوند، ممکن است درک آن برای طرفین یا افراد دیگر سخت باشد. در نهایت، شاید این مسئله باعث بروز مشکلاتی در توافق‌های صورت‌گرفته و مسائل حقوقی مربوط به آن شود.

با این وجود، مزایای قراردادهای هوشمند، به‌ویژه در بحث مربوط به خرید و فروش ارز دیجیتال، به قدری زیاد است که می‌توان این مشکلات حل‌شدنی را نادیده گرفت. مشکلاتی که با کشف آن‌ها و ارائه‌ی راه‌حل‌های جدید به‌راحتی می‌توان آن‌ها را حل کرد.

هزینه نگارش

با وجود اینکه قراردادهای هوشمند با حذف واسطه‌ها باعث صرفه‌جویی در هزینه‌ها می‌شوند؛ در مورد کسب‌وکارهای کوچک این مسئله متفاوت است. هزینه‌ی نگارش و توسعه‌ی قراردادهای هوشمند ساده که منطق‌های پیچیده‌ای هم ندارند، حدود ۷ هزار دلار تخمین زده شده‌اند. این رقم برای قراردادهای پیچیده‌تر می‌تواند به ۴۵ هزار دلار هم برسد. علاوه بر این، این هزینه‌ها تنها شامل نگارش کد نمی‌شود؛ زیرا باید هزینه‌های مربوط به نگه‌داری و تست این قراردادها را نیز به هزینه‌های کلی اضافه کرد.

انتظار می‌رود با فراگیرتر شدن قراردادهای هوشمند و زیاد شدن توسعه‌دهندگانی که در این حوزه فعالیت می‌کنند، هزینه‌های نگارش این قراردادها به قدری پایین بیاید که افراد بیشتری قادر به استفاده از مزایای آن باشند.

البته ناگفته نماند که در حال حاضر هم برای حل این مشکل اقداماتی صورت گرفته است. اخیرا از فناوری‌هایی پرده برداشته شده که می‌توانند به کمک یادگیری ماشین (Machine learning) قراردادهای هوشمندی بسازند که هزینه‌های کمتری دارد.

استفاده قرارداد هوشمند مناسب چه کسانی است؟

معمولا قراردادهای هوشمند را به ارزهای دیجیتال نسبت می‌دهند. البته می‌توان گفت که این دو فناوری بدون یکدیگر معنی ندارند. زیرا پروتکل‌های ارز دیجیتال غیرمتمرکز، در اصل خودشان هم قراردادهای هوشمندی هستند که رمزنگاری و امنیت غیرمتمرکز دارند. در واقع، به همان شکلی که تراکنش‌های ارزهای دیجیتال امضای دیجیتال دارند، قراردادهای هوشمند هم امضا می‌شوند. این قراردادها هم اکنون هم در بسیاری از شبکه‌های ارز دیجیتال فعلی استفاده می‌شوند و همان‌طور که گفتیم یکی از ویژگی‌های اصلی و هیجان‌انگیز شبکه‌ی اتریوم هستند.

در طول این مقاله اشاره‌های کوتاهی به موارد استفاده از قراردادهای هوشمند کردیم و سعی کردیم پتانسیل‌های این فناوری را برای شما آشکار کنیم. از دولت‌ها گرفته تا بیمارستان‌ها و حوزه‌های پزشکی، شرکت‌های حمل‌ونقل و لجستیک، بازی‌ها و برنامه‌های موبایل و بسیاری از حوزه‌های دیگر که هم اکنون از قراردادهای سنتی استفاده می‌کنند، می‌توانند به عمومیت پیدا کردن این فناوری امید ببندند و از مزایای بی‌شمار آن استفاده کنند.

پایین بودن نرخ کلاه‌برداری قرارداد هوشمند و تنوع بالای آن در بلاک چین‌های مختلف نیز موجب می‌شوند افراد با درگیری ذهنی کمتری به سراغ آن بروند. اما، برای ایجاد این قراردادها به چه عواملی نیاز داریم؟ در ادامه به آن‌ها اشاره خواهیم کرد.

برای ایجاد قرارداد هوشمند به چه فاکتورهایی نیاز داریم؟

مانند هر قرارداد یا توافق دیگری در دنیای واقعی در بحث قراردادهای هوشمند هم به چند فاکتور مهم نیاز داریم. این فاکتورها شامل موضوع قرارداد، بندهای قرارداد، پلتفرم انحصاری و امضای دیجیتال می‌شود. در ادامه به ترتیب و با جزئیات زیاد در مورد این فاکتورها صحبت خواهیم کرد.

شاید وقتی در ابتدای مقاله حرف از قرارداد هوشمند می‌زدیم فکر شما به‌سمت چیزهای خیلی پیچیده و متفاوت‌تر از قراردادهای سنتی فعلی می‌رفت ولی واقعا می‌بینید که قراردادهای هوشمند هم دقیقا مثل قراردادهای سنتی هستند، با همان کلیات ولی به شکل دیجیتالی.

در قراردادهای فعلی هم موضوع قرارداد مشخص است، بندهای آن نوشته شده است و در آخر هم امضای طرفین در زیر آن قرارداد وجود دارد. در قراردادهای دیجیتال هم همین است و شاید فاکتور پلتفرم انحصاری اضافی به نظر بیاید. بیایید نگاه دقیق‌تری به این فاکتورها داشته باشیم و ببینیم که چگونه این فاکتورها از قراردادهای سنتی به قراردادهای هوشمند تعمیم داده می‌شوند.

موضوع قرارداد

همان‌طور که از اسمش پیداست هر قراردادی یک موضوع مشخص دارد که باید در ابتدای آن قرارداد نوشته شود. موضوع قرارداد می‌تواند خریدوفروش خودرو، یک ملک مسکونی، یا سوابق پزشکی باشد.

در قراردادهای هوشمند که گفتیم به شکل کدهای رایانه‌ای نوشته می‌شوند، موضوع قرارداد معمولا یک شیء (Object) است که در محیط آن قرارداد هوشمند وجود دارد. این قراردادها باید دسترسی مستقیم و بی‌قیدوشرطی به آن داشته باشند. با اینکه از قراردادهای هوشمند اولین بار در سال ۱۹۹۴ صحبت شده بود، همین شیء خاص باعث شد که توسعه‌ی آن‌ها به عقب بیفتد تا در نهایت در سال ۲۰۰۹، ارزهای دیجیتال تا حدودی توانستند این مشکل را رفع کنند.

اما مسئله‌ی مهم‌تر که در واقع می‌توان گفت بدنه‌ی اصلی قراردادهای هوشمند را تشکیل می‌دهد، بندهای مربوط به قرارداد است که در بخش بعدی توضیحات مربوط به آن را ارائه می‌دهیم. مشاهده خواهید کرد که اگر بندهای قرارداد قبل از اجرا به درستی تعیین نشوند، مشکلات عمده‌ای به وجود خواهد آمد.

بندهای قرارداد

همان‌طور که گفتیم بندهای قرارداد که به آن مفاد قرارداد هم می‌گویند، یا اگر بخواهیم ساده‌تر بگوییم، چیزهایی که دو طرف برای معامله‌ی آن با هم توافق کرده‌اند، از مهم‌ترین اجزای تشکیل‌دهنده‌ قراردادهای هوشمند است. البته نه‌تنها قراردادهای هوشمند، بلکه در قراردادهای سنتی هم نوشتن دقیق و با جزئیات توافق‌ها از اهمیت بالایی برخوردار است.

دلیل این مسئله نیز این است که اگر از جملات دوپهلو استفاده شود، طرفین می‌توانند بعدا از آن سوءاستفاده کنند. بدین ترتیب که جمله را به گونه‌ای استنباط کنند که دعواهای حقوقی را به نفع خود به پایان برسانند. همین مسئله در قراردادهای هوشمند نیز صادق است و باید به گونه‌ای این بندها را در قالب کدهای رایانه‌ای نوشت که بعدا مشکلی پیش نیاید.

در صورتی که این بندها در ابتدا به درستی تعیین شوند، بعد از اجرای قرارداد هوشمند این بندها به‌صورت خودکار اجرا خواهند شد و از این نظر هیچ نگرانی‌ای وجود ندارد.

پلتفرم انحصاری

همان‌طور که قبلا اشاره‌ی کوتاهی کردیم، قراردادهای هوشمند با معرفی و محبوبیت بلاک چین اتریوم به سر زبان‌ها افتادند. دلیل این مسئله هم این بود که اتریوم انعطاف‌پذیری بیشتری را نسبت به بیت کوین در اختیار برنامه‌نویس‌ها قرار می‌داد که بتوانند کدهای دستوری کامل‌تری بنویسند. البته بیت کوین هم از قراردادهای هوشمند پشتیبانی می‌کند؛ اما، محبوبیت اتریوم را ندارد.

در حال حاضر به جرات می‌توان گفت که بهترین قرارداد هوشمند، قرارداد هوشمند اتریوم است. اخیرا قرارداد هوشمند ترون (TRON) هم توانسته با فلسفه‌ی خاص خود نظر فعالان این حوزه را جذب کند. پلتفرم‌های دیگری هم وجود دارند که از جمله‌ی آن‌ها می‌توان به «هایپر لجر» (Hyperledger)، «کودیوس» (Codius)، «نئو» (Neo) و «کاردانو» (Cardano) اشاره کرد.

هر کسی که تمایل به استفاده از قراردادهای هوشمند را داشته باشد باید یکی از این پلتفرم‌ها را برای قرارداد خود انتخاب کرده و آن را روی بلاک چین همان پلتفرم پیاده‌سازی کند. البته با محبوبیتی که اتریوم بین فعالان ارزهای دیجیتال کسب کرده به‌سختی می‌توان رقیبی جدی برای آن تصور کرد.

امضای دیجیتال

حتی در صورتیکه موضوع قرارداد به‌درستی انتخاب شود، بندهای آن با دقت و جزئیات نوشته شوند و همچنین پلتفرم معتبری نیز برای پیاده‌سازی آن انتخاب شود؛ اما، «امضای دیجیتالی» (Digital signature) نداشته باشد، آن قرارداد از اعتبار ساقط است. همین مسئله در قراردادهای سنتی هم وجود دارد و هر روز خودمان با آن مواجه می‌شویم. منظور از امضای دیجیتال طرحی بر مبنای ریاضی برای تایید اعتبار مدرک‌ها یا پیام‌های دیجیتال است.

به عبارت دیگر، در قراردادهای هوشمند نیز تمام طرفین حاضر در توافق‌نامه باید امضای دیجیتالی خود را در قرارداد هوشمند ثبت کنند تا نشان دهند که با مفاد کدنویسی‌شده در آن موافق هستند.

اما، چگونه این امضای دیجیتالی اتفاق می‌افتد؟ به طور کلی، در حوزه‌ی ارزهای دیجیتال، به همان شکلی که تراکنش‌های ارزهای دیجیتال امضا می‌شوند، قراردادهای هوشمند نیز امضا شده و این کلیدهای امضا در کیف‌ پول‌های ارزهای دیجیتال ذخیره می‌شوند.

سخن پایانی

در این مقاله سعی کردیم  آموزش قرارداد هوشمند را به ساده‌ترین شکل ممکن در اختیار شما بگذاریم و مفاهیم اولیه‌ی آن را بیان کنیم. به عقیده‌ی خیلی‌ها قراردادهای هوشمند هیجان‌انگیزترین نوآوری جدید بلاک چین هستند و در سال‌های آینده‌ پتانسیل بالای آن‌ها شناخته خواهد شد. نظر شما چیست؟